Stephen King – Nocna Zmiana [Antologia Opowiadań]

Pierwsza antologia opowiadań mistrza z Maine wydana została w USA w 1978 roku i szybko stała się przebojem. Zgromadzone w antologii utwory pochodzą z lat  1976, 1977 i 1978, są więc okazją do prześledzenia pierwszego a według wielu czytelników najbardziej klasycznego etapu twórczości Stephena Kinga. Nocna zmiana to tom ciekawy, wydany na początku literackiej kariery i wielkiego podboju serc czytelników jakiego dokonał autor w następnych dekadach. Tom opowiadań pisanych dla magazynów fantasy & horror, podsumowujący i zbierający opowiadania z pierwszego okresu literackiej kariery. Przed jego ukazaniem się wyszła już powieść Carrie, która przeszła co prawda bez większego echa, po tym jak sfilmował ją Brian De Palma okazała się zaś wielkim przebojem a dziś i legendą kina. Chwilę później pojawiło się świetne już bez dwóch zdań Miasteczko Salem i ugruntowało pozycję młodego pisarza wśród fanów horroru. Lśnienie, wkrótce zresztą poddane genialnej filmowej adaptacji Stanleya Kubricka, przekonuje wszystkich że horror ma nowego mistrza.

W jak niesamowitym okresie twórczości ukazał się ten tom uświadomić sobie można patrząc na powieści które wyszły przed tą antologią, na samym początku twórczej kariery pisarza. W 1974 roku ukazuje się pierwsza powieść Stephena Kinga ,Carrie’.  Już rok później, w roku 1975 wychodzi  ‚Miasteczko Salem’, które osiąga wielki sukces i wchodzi do kanonu współczesnego horroru. W 1977 roku wychodzi następna kanoniczna już dziś powieść – ‚Lśnienie’. W 1978 roku czytelnicy otrzymują następny rodzynek – katastroficzną powieść ‚Bastion’ uważaną po dziś dzień jedną z najlepszych powieści Stephena Kinga. Wszystkie te książki to przecież żelazny kanon horroru i fantastyki. A to nie wszystko. Za chwile, bo już w 1979 roku wychodzi wydany pod pseudonimem Peter Bachman ‚Wielki Marsz’ a niezwykłą dla pisarza i czytelników epokę twórczą lat siedemdziesiątych zamyka następne arcydzieło, ‚Martwa Strefa’ znana ze znakomitej ekranizacji z Christopherem Walkenem w roli głównej. Zerknięcie w tył i spojrzenie na wydane powieści mocno uświadamia że ‚Nocna Zmiana’ nie jest ot tak po prostu pierwszym tomem opowiadań początkującego pisarza. Są to utwory z niezwykle udanego etapu twórczości Stephena Kinga, z okresu gdy autor raczył swoich czytelników rok po roku nie bójmy się tego słowa, arcydziełami, które następnie książka po książce zdobywały miliony serc czytelników i wszystkie po kolei wchodziły do kanonu współczesnej literatury.

Jest w tych wczesnych przecież opowiadaniach cały geniusz i wszystko to za co pokochało książki pisarza miliony czytelników na całym świecie – mocne oparcie w tradycji anglosaskiego horroru i silne oparcie utworów o anglosaską codzienną obyczajowość, ich mocne osadzenie w prowincjonalnym spokojnym życiu amerykańskich małych miasteczek i zwykłych ludzi. Nie bez kozery tom zaczyna się od utworu „Dola Jerusalem”, którego akcja dzieje się w 1850 r., opowiadania silnie osadzonego w tradycji klasycznego horroru, traktującego o stworach z otchłani które opanowały Salem, a następnie doprowadzały do zniknięcia wszystkich mieszkańców i ich masakry. To długie, ponad 80 stronicowe opowiadanie mogłoby wyjść spod pióra Edgara A.Poe i Howarda P. Lovecrafta. Wg mnie rozpoczęcie tym utworem pierwszego tomu młodego autora jest symboliczne i nieprzypadkowe, jest to pewien sygnał wysyłany przez pisarza do czytelnika.

Nie chcę wszystkich zamieszczonych tekstów omawiać po kolei i psuć zabawy samodzielnego ich poznawania, chciałbym za to wspomnieć o kilku wg mnie wartych szczególnej uwagi tekstach. Tomik rozpoczyna się od lovecraftowskiego w stylu, stanowiącego hołd dla Przedwiecznych u Cuthlu opowiadania ‚Dola Jerusalem. Już po tym tekście wiemy że cały tom to coś niecodziennego, coś co stanie na najwyższej półce, obok ulubionych i najbardziej szanowanych lektur. Nocna Zmiana zawiera 20 opowiadań, opowiadań które dziś stanową żelazny kanon współczesnej literatury, nie tylko literatury grozy.

Ważnym opowiadaniem jest opowiadanie o tytule Nocny Przypływ, dziejące się wśród nastolatków niczym kino nowej przygody. Ważne, bo jest to tekst osadzony w uniwersum powstającego dopiero Bastionu, w post-apokaliptycznych Stanach Zjednoczonych gdzie wirus zwany Kapitan Tripps uśmiercił 99,99 populacji. Pełne nostalgii i smutku opowiadanie, którego bohaterowie, młodzi ludzie siedzący na plaży i obserwujący ocean, zastanawiają się kiedy i czy też zachorują, czy oprócz nich ktoś jeszcze został na całej planecie żywy. To opowiadanie ma taką jak lubię, gęstą aż atmosferę zmierzchu, smutku i nostalgii. Śledząc takie ślady wczesnych pomysłów warto także zwrócić uwagę na opowiadanie Maglownica, opowiadanie o ponurej industrialnej atmosferze, którego akcja toczy się w wielkiej przemysłowej w maglowni. Zaczynają się w niej zdarzać krwawe wypadki, giną wciągani przez maglownicę pracownicy. Detektywowi prowadzącemu śledztwo udaje się ustalić że odpowiada za nie tytułowa Maglownica, która została do kupiona z innego zakładu gdzie działo się dokładnie to samo a którego to właściciel w efekcie zbankrutował. Bohaterowie opowiadania przekradają się w końcu by ją wyegzorcyzmować, z czego ledwo uchodzą z życiem… Fragment gdy trójka bohaterów podjeżdża pod budynek a Maglownica sama się uruchamia czekając na nich, powoduje że za każdym czytaniem go mam ciarki przerażenia na plecach. Czy ten pomysł z opętaną maszyną czegoś nie przypomina? Oczywiście że przypomina, to jest przecież idea, początek i pierwszy pomysł rozwinięty przez Stephena Kinga kilka lat później w powieści Christine.

Opowiadania w tomie to klasyczna powieść grozy, horror i horror sf. Do kategorii tych ostatnich należy choćby Kosiarz Trawy, jedno z opowiadań Stephena Kinga stanowiących projekcje leku przed maszynami wyzwalającymi się z władzy człowieka. Świetne jest traktujące buncie maszyn opowiadanie Ciężarówki, które także doczekało się oczywiście ekranizacji, jako Maximum Overdrive, na dodatek ekranizacji zaopatrzonej w doskonałą muzykę zespołu AC/DC. Następnym opowiadaniem jest fantastyczny tekst Jestem Bramą, dziejący się na cichej spokojnej prowincji Stanów Zjednoczonych. Opowiadanie dzieje się wśród byłych astronautów, z których jeden przywleka z misji na ziemię Coś. Rzecz dotyczy także NASA i Deep Space Antenna oraz niezidentyfikowanej choroby która przechodzi na jednego z kosmonautów podczas wyprawy na Wenus. Po jego powrocie na Ziemię, kilka lat po wyprawie astronauta zaczyna chorować, zmieniać, widzi że na Ziemię po ich powrocie się dostają się stwory pochodzące z innego świata, zaczyna na nie polować. Jest to, abstrahując od samego w sobie świetnego tekstu, jak od razu zauważą miłośnicy prozy Kinga, zarodek pomysłu wykorzystany w powieści Mgła (The Mist), gdzie po wojskowych eksperymentach z otwieraniem bram Ziemia zostaje poddana inwazji najdziwniejszych organizmów z innego czasu i wymiarów.

Zupełnie od innej strony starszy Czarny Lud, opowiadanie o strachach z dzieciństwa, o lęku przed tym co kryje się w uchylonej szafie, za niedomkniętymi drzwiami czy ciemnej piwnicy. Opowiadanie Szara Materia to znów lovecraftowskie w stylu opowiadanie o ojcu przekształcającym się w potwora niczym z mitów u Cuthuhlu i jego przerażonym dziecku, nastoletnim chłopcu który ten proces obserwuje. Opowiadanie, cytując autora, o tym ze gdzieś w zakamarkach naszego świata istnieją rzeczy, których widok ,jeśli na nie spojrzy człowieka mogą doprowadzić do szaleństwa. Tom zamyka, niczym klamra, opowiadanie wracające do Doli Jerusalem, gdzie dzieje się także pierwszy tekst z tomu, tym razem traktujące o Wampirach polujących na podróżnych. Zdecydowanie jeden z najlepszych tekstów całej antologii, poważnie się zastanawiam czy pierwsze i ostatnie opowiadanie, oba dziejące się w Doli Jerusalem nie są jednocześnie najlepszymi opowiadaniami całej Nocnej Zmiany. Zaraz po nich osobiście stawiam Jestem Bramą, Nocnego Przypływ, Czarny Lud, Szarą Materię, Dzieci Kukurydzy i dużo dużo lżejsze atmosferą od wymienionych opowiadanie Ciężarówki.

Jedyna trudność i zgrzyt jaki widzę to fakt że recenzowane wydanie, to pochodzące z 2003 roku, jest dziś białym krukiem a w księgarniach leży następne wydanie z paskudną odrzucająca okładką. Warto poszukać w antykwariatach wspomnianego wydania sprzed dekady, tego z okładką z samej góry artykułu. Aż przyjemnie e wziąć do ręki i przyjemnie takie wydanie czytać. Tak czy inaczej, nawet w aktualnym, według mnie kiepskim od strony wizualnej wydaniu, Nocna Zmiana to idealny sposób na rozpoczęcie swojej przygody z obejmującą już kilka dekad twórczością Stephena Kinga. Te dwadzieścia zawartych w tomie opowiadań to fascynująca podróż przez pierwszy etap twórczości autora, tematy które interesowały pisarza, ale tez można zobaczyć w nich znaki nadchodzących, wykluwających się dopiero pomysłów i powieści. Warto z tego tomu opowiadań przejść do pierwszych powieści pisarza: Carrie, Miasteczka Salem, Lśnienia, Martwej Strefy i Misery.

Akira

recenzowane wydanie:

Tytuł: Nocna Zmiana
Autor: Stephen King
Wydawnictwo: Pruszyński
Miejsce i czas wydania: Warszawa, 2003
Oprawa: twarda
Ilość stron: 468
ISBN:83-7337-492-2